1912–1922 yılları arasındaki savaşlar nedeniyle Balkanlar’da, Ege Adalarında ve Anadolu’da büyük acılar yaşandı. Balkan Savaşı sonrasında yüz binlerce Müslüman savaşta yenik düşen Osmanlı ordusunun peşi sıra korku ve panik içinde doğdukları toprakları terk ederek Anadolu ‘ya sığındı. Benzer trajedi, 1922 yılında Kurtuluş Savaşında yenik düşen Yunan ordusuyla beraber Anadolu’yu terk eden Ortodoks Rumların başına geldi. Bir ay gibi kısa bir süre içinde yüz binlerce Ortodoks Rum Yunanistan’a sığındı. Bu durum Yunanistan’da büyük sıkıntılara ve kaosa yol açtı. Yunanistan’ın nüfusu bir anda dörtte bir oranında arttı.
Lozan Barış Konferansı toplandığında öncelikle sığınmacılar ve esirler konusu ele alındı. İngiltere temsilcisi Lord Curzon’un teklifi ve Milletler Cemiyeti görevlisi Nansen’in raporu doğrultusunda; Yunanistan’da yerleşik Müslümanlarla Türkiye’de yerleşik Ortodoks Rumların zorunlu göçünü öngören Mübadele Sözleşmesi imzalandı. Bu sözleşme uyarınca; Türkiye’de sadece İstanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada’da oturan Rumlar, Yunanistan’da ise Batı Trakya’daki Müslümanlar hariç Yunanistan’da yerleşik bütün Müslümanlar Türkiye’ye, Türkiye’de yerleşik bütün Ortodoks Rumlar Yunanistan’a gönderildi. Mübadele sözleşmesinin kapsamına 18 Ekim 1912 tarihinden sonra yurtlarını terk etmiş olanlar da alınarak mülteciler sorununa bir çözüm bulunmuş oldu.
Ancak, Yunanistan İstanbul’da daha fazla Rum bırakmak maksadıyla hareket edince, Etabli kavramının yorumunda anlaşmazlık çıktı. Bunun üzerine, Türkiye Ortodoks Patriğini de mübadele kapsamına alarak sınır dışı etti. Bu olay ikinci bir anlaşmazlık konusunu teşkil etti. Fakat, Patriğin 19 Mayıs !925 günü görevinden istifa etmesiyle mesele çözüldü.
Konu ile ilgili sürdürülen görüşmeler neticesinde iki ülke arasında 1 Aralık 1926 tarihinde Atina’da bir anlaşma imzalandı. Bu anlaşma ile, iki ülke azınlıklarının emlak konularında bir düzenleme yapılmış olmasına rağmen, meseleler tamamen halledilememiştir. Hatta bu anlaşmanın uygulaması sırasında ortaya çıkan problemler iki ülke arasındaki ilişkileri oldukça germiştir.
Daha sonraki dönemde her iki ülke arasındaki politik yumuşamanın etkisiyle 10 Haziran !930 tarihinde iki ülke arasında Ankara’da bir dostluk anlaşması imzalanarak İstanbul’da bulunan Rumlarla Batı Trakya’daki Türklerin hepsi Etabli kapsamına alınmış ve malları ile ilgili olarak da yeni düzenlemeler yapılmıştır.
Tarihteki ilk ZORUN GÖÇ’ü içeren bu sözleşme ile 1.500.000 ile 2.200.000 Rum Türkiye’den Yunanistan’a 350.000 ile 500.000 Türk Yunanistan’dan Türkiye’ye göç etmek zorunda kalmıştır.
Günümüzde Yunanistan’da Batı Trakya’daki Türk nüfusun 150.000, Oniki adalardaki Türklerin ise 5.000 kişi, Türkiye’de ise yaklaşık 2.000 civarında Rum nüfus olduğu tahmin edilmektedir.
Kaynakça: Atatürk İlke ve İnkılapları Tarihi (Gazi Kitabevi)
www.lozanmubadilleri.org.tr
Ayvalık’ta bir adam, “Yeter artık, evlenmek istiyorum” yazılı pankart açarak sokak sokak geziyor.
Ayvalık ilçesinde yaşayanlar ile tatile gelen sporcuların buluşturulması hedeflenen, geçen yıl çok sayıda ilden katılımın olduğu satranç turnuvasında dereceye girecek kişilere 100 lira ile bin lira arasında ödüller verilecek.
